Reactief
Leuker kunnen ze het wel degelijk maken, bij de belastingdienst. Begin december bleek dat door een fout 188 miljoen Euro te veel in woonkostenbijdragen was uitgekeerd aan Amsterdammers in de bijstand.
Een eerste onderzoek wees uit dat dit kwam door een combinatie van technisch en menselijk falen: eurocenten op de rekeningen van de werklozen werden veranderd in hele Euro’s en daarom te veel over gemaakt. “De computer was op hol geslagen waardoor de komma twee plaatsen naar rechts opschoof.” Naar verluid waren er maar drie ambtenaren om de zaak te controleren, en hadden zij het gemist.
Na afloop werden al snel de vingers gewezen naar kersvers wethouder Hillhorst en werd zelfs een motie van wantrouwen ingediend door het CDA. Was hij niet politiek verantwoordelijk? Had hij waarschuwingen van accountants in de wind geslagen? Moeten er technologische bestedingslimieten komen, om te voorkomen dat de gemeente te veel geld over maakt?
De zaak werd extra vervelend toen deze week ook nog eens pijnlijk duidelijk werd dat gevoelige privé gegevens van diezelfde uitkeringsontvangers online hadden gestaan.
Het verwondert niet dat in verkiezingstijd het debat zich op dit specifieke incident richt. Dat is kenmerkend voor de manier waarop de politiek omgaat met ICT. Reactief.
Dat was ook twee jaar geleden zo, toen McKinsey blootlegde dat de ICT van de gemeente Amsterdam een puinhoop was. Maar ook bij Diginotar, de Nederlandse certificaatautoriteit die was gehacked, en bij de problemen met het DigiD. En in zekere zin terecht: het waren allemaal grote fouten als gevolg van gebrekkige controle en een gebrek aan ICT inzicht, met potentieel gigantische gevolgen voor de begroting, de privacy van de burger, en voor de veiligheid.
Het zou alleen goed zijn als de politiek daar in verkiezingstijd een keer proactief mee omging.
Ironisch genoeg kwam er in diezelfde begin december, tijdens het Hillhorst debat, een rapport uit van de Nationale ombudsman over de digitale overheid. Daar staat onder meer in dat de burger de overheid digitaal nog onvoldoende vertrouwd.
Hoe gaan de partijen hier straks mee om? Hoe bouwen we systemen die veilig zijn, effectief, en die de privacy van de Amsterdammer waarborgen?
Ernst & Young doet ieder jaar een onderzoek naar de digitale dienstverlening van gemeenten in Nederland. Amsterdam staat niet eens in de top 15 van steden met het meest volwassen digitale loket. Dat is verontrustend voor Nederlands’ grootste gemeente. Het kabinet geeft in zijn visiebrief digitale overheid 2017 namelijk aan dat er juist meer digitaal moet worden geregeld. Daarbij spelen de bezuinigen een grote rol. Volgens de overheid kunnen de grootste besparingen gedaan worden door het beter en slimmer inzetten van ICT. Men spreekt over “belangrijke efficiencywinsten.”
Tegelijk worden belangrijke dossiers naar de gemeente overgeheveld. De Participatiewet komt erbij, de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, en de Jeugdzorg. Ook op die belangrijke gebieden wil de overheid meer digitaal doen, en op die manier ook besparen.

Gaat dat wel goed? De verantwoordelijkheden hopen zich op, en uit maar weinig blijkt dat Amsterdam volwassen genoeg is om dit soort belangrijke thema’s te regelen. En in hoeverre was er sprake van menselijk falen? Is misschien juist meer menselijke controle nodig, als blijkt dat deze technologische systemen risico’s met zich mee brengen? Allemaal vragen die een wezenlijk debat verdienen.
Ik hoop dan ook dat dit ook een thema wordt in de verkiezingstijd. Alleen dan niet omdat er een incident is met falende stemcomputers.